16 مورد از عناصر غذایی مورد نیاز گیاهان (عناصر مورد نیاز گیاه)
درست مانند انسان ها، گیاهان نیز به عناصر غذایی مهمی برای رشد صحیح، تولیدمثل و سالم ماندن احتیاج دارند. عملکرد یک محصول در مزرعه علاوه بر ترکیب ژنتیکی و نژاد بذر به عناصر مغذی، آفت‌کشی به موقع و تعامل سالم با محیط نیز بستگی دارد. عناصر غذایی مورد نیاز گیاهان که از طریق خاک یا کود تامین می شوند شامل عناصر اصلی اکسیژن، هیدروژن و کربن، عناصر اولیه (ماکرو)، عناصر مغذی ثانویه و عناصر کم مصرف (میکرو) هستند.
کیفیت عناصر غذایی اصلی و فرعی تعیین کننده عملکردهای مختلف در هر گیاه هستند. در ادامه این مقاله شما را با 16 عناصر غذایی اصلی مورد نیاز گیاهان آشنا خواهیم کرد. با ما همراه باشید. به خاطر داشته باشید که علاوه بر این عناصر، گیاهان به سدیم،سیلیکون،کبالت ،نیکل ،ید و سلنیوم نیز نیاز دارند تا از نظر غذایی غنی باشند. این عناصر برای رشد گیاه ضروری نیستند اما برای سلامت انسان ها و حیواناتی که از این گیاهان تغذیه می‌کنند مهم هستند.
عناصرغذایی مورد نیاز گیاهان از چه منابعی تامین می شوند؟
گیاهان مواد مغذی مورد نیاز خود را از راه های زیر به دست می آورند:
- از محلول خاک، یعنی آب آزاد موجود در خاک که حاوی نمک های محلول است.
- از یون های قابل تبادل روی سطح ذرات ریز خاک و مواد آلی که به آن ها ذرات هوموس گفته می شود.
- از مواد معدنی قابل تجزیه.
- از طریق خاک رس و هوموس خاک.
- از مواد آلی خاک که به عنوان انبار اصلی برای تامین آنیون هایی مانند H2PO4 و SO4 برای گیاهان عمل می‌کند.
نقش عناصر غذایی در گیاهان
16 مورد از عناصر غذایی مورد نیاز گیاهان در رشد و باروری آن ها نقش دارند. هرچند این همه این عناصر غذایی به برای گیاه مهم هستند، اما مقادیر آن ها متفاوت است. این تفاوت باعث شده تا عناصر را در سه دسته مواد مغذی اولیه، مواد مغذی ثانویه و ریزمغذی ها تقسیم بندی کنند.
ابتدا سه عنصر اصلی را معرفی می کنیم، این عناصر از هوا و آب استخراج شده و وزن گیاه را تشکیل می دهند.
- کربن
- هیدروژن
- اکسیژن
جدول کمبود عناصر در گیاهان
عناصر غذایی اولیه یا ماکرو
نیتروژن، فسفر و پتاسیم عناصر مغذی اصلی برای رشد و نمو گیاه هستند:
1.نیتروژن
- برای تقسیم سلولی گیاه و رشد گیاه حیاتی است.
- مستقیما در فتوسنتز نقش دارد.
- جزو ضروری ویتامین ها برای تولید و استفاده از کربوهیدرات ها است.
- بر روی واکنش های انرژی در گیاه تاثیر می گذارد.
2.فسفر
- در فتوسنتز، ذخیره و انتقال انرژی، تقسیم سلولی و رشد گیاه نقش دارد.
- منجر به تشکیل ریشه و رشد اولیه بذر یا نهال می شود.
- کیفیت میوه ها، سبزیجات و غلات را بهبود می بخشد.
- برای بذردهی ضروری است.
- به گیاهان کمک می کند تا در شرایط سخت زمستان زنده بمانند و راندمان مصرف آب آن ها را افزایش می دهد.
- برای به بلوغ رسیدن گیاهان ضروری است.
3.پتاسیم
- ضروری برای متابولیسم کربوهیدرات و تجزیه و انتقال نشاسته
- منجر به افزایش فتوسنتز می شود.
- راندمان مصرف آب را افزایش می دهد.
- برای سنتز پروتئین ها ضروری است.
- کیفیت دانه و میوه را بهبود بخشیده و مقاومت زمستانه گیاه را افزایش می دهد.
- افزایش مقاومت گیاه در برابر بیماری ها.
عناصر غذایی ثانویه
عناصر مغذی ثانویه شامل کلسیم، منیزیم و گوگرد هستند. برای اکثر محصولات زراعی، این مقادیر به میزان بسیار کمتر از عناصر غذای اولیه مورد نیاز هستند. هرچند اهمیت آن ها به اندازه سایر عناصر بوده و لازم است در برنامه کوددهی در نظر گرفته شوند.
1.کلسیم
- استفاده مداوم برای تشکیل و تقسیم سلولی
- کاهش تنفس گیاه
- در متابولیسم نیتروژن نقش دارد.
- به انتقال مواد به دست آمده از فتوسنتز به میوه و ارگان های آن کمک می کند.
- ایجاد میوه را افزایش می دهد.
- برای رشد مغزیجات مانند بادام در درختان ضروری است.
- فعالیت های میکروبی را بهبود می بخشد.
2.منیزیم
- عنصر اصلی برای تولید کلروفیل
- بهبود مصرف و حرکت فسفر در اندام ها
- فعال کننده و جزو بسیاری از آنزیم های گیاهی
- افزایش مصرف آهن در گیاهان
- زودرسی و نافرمی های بلوغ گیاهان را از بین می برد.
3.گوگرد
- جزو لاینفک اسیدهای آمینه
- به توسعه آنزیم ها و ویتامین ها کمک می کند.
- باعث گره زایی در حبوبات می شود.
- به تولید بذر کمک می کند.
- در تشکیل کلروفیل ضروری است (هرچند از اجزای تشکیل دهنده آن نیست).
ریزمغذی ها
ریزمغذی ها یا عناصر غذایی میکرو، شامل بور، کلر، مس، آهن، منگنز، مولیبدن و روی هستنند. این عناصر در مقادیر بسیار کم برای گیاه مورد استفاده قرار می گیرند اما به اندازه عناصر مغذی اصلی برای رشد و باردهی گیاهان ضروری هستند. این عناصر مغذی در پشت صحنه به عنوان فعال کننده بسیاری از فرآیندهای گیاه عمل می کنند.
1.بور
- برای جوانه زنی دانه های گرده و رشد لوله های گرده ضروی است.
- برای تشکیل دانه و دیواره سلولی ضروی است.
- بلوغ گیاه را سرعت می بخشد.
- برای انتقال قند در بافت ها ضروری است.
- بر نیتروژن و کربوهیدرات ها تاثیرگذار است.
2.کلر
- متاسفانه اطلاعات زیادی در مورد عملکرد کلر وجود ندارد.
- با جذب پتاسیم تداخل دارد.
- بلوغ دانه های ریز در برخی خاک ها را افزایش می دهد.
3.مس
- کاتالیزور چندین فرآیند گیاهی.
- دارای عملکرد اصلی در فتوسنتز و تولیدمثل
- نقش غیرمستقیم در تولید کلروفیل
- افزایش میزان قند
- افزایش رنگ
- بهبود طعم میوه ها و سبزیجات
4.آهن
- تشکیل کلروفیل را بهبود می بخشد.
- به عنوان یک حامل اکسیژن عمل می‌کند.
- در دسترس بودن فسفر و کلسیم را افزایش می دهد.
- دخیل در واکنش های مربوط به تقسیم و رشد سلولی
5.منگنز
- بخشی از بسیاری از سیستم های آنزیمی خاص گیاه
- کمک به سنتز کلروفیل
- در دسترس بودن فسفر و کلسیم را افزایش می دهد.
6.مولیبیدن
- یکی از عناصر غذایی که برای تشکیل آنزیم نیترات ردوکتاز که نیترات به آمونیوم را در گیاه کاهش می دهد.
- کمک به گره زایی در حبوبات
- برای تبدیل فسفات های معدنی به اشکال آلی در گیاه مورد نیاز است.
7.روی
- به هورمون های رشد گیاه و آنزیم ها کمک می کند.
- برای تولید کلروفیل ضروری است.
- برای تشکیل کربوهیدرات ضروری است.
- برای تولید نشاسته لازم است.
- به تشکیل بذر کمک می کند.
عناصر غذایی مواد مغذی از چه طریقی جذب گیاهان می‌شوند؟
اما عناصر مورد نیاز گیاه چگونه جذب می شود؟ یک گیاه، عناصر غذایی خود را از طریق اندام‌های زیر دریافت می‌کند:
- تارهای کشنده : همه گیاهان عناصر غذایی را به شکل یونی از محلول خاک از طریق تارهای کشنده روی ریشه خود جذب می کنند.
- روزنه های برگ : اکسیژن و کربن دی اکسید به صورتی گاز از روزنه ها جذب می شود. بعلاوه مواد مغذی محلول پاشی شده روی برگ ها نیز از روزنه ها وارد گیاه می شوند.
- کوتیکول : گیاهان چندساله و درخت های چوبی می توانند مواد مغذی مورد نیاز خود در محلول پاشی را از طریق کوتیکول یا پوسته جذب کنند.
- در برخی گیاهان خاص ماند ارکیده، بافت ولامن و در گیاهان انگلی، اندام مکنده نیز در دریافت مواد مغذی نقش دارند.
در دسترس بودن عناصر غذایی
اما عناصر مورد نیاز گیاه، تا چه حد در طبیعت در دسترس گیاه هستند؟ باید بگوییم که همه عناصر غذایی موجود در خاک برای گیاهان قابل استفاده نیستند. در واقع اکثر این عناصر، در مواد معدنی یا آلی محبوس شده و تنها بخش کوچکی از آن ها در دسترس گیاه هستند.
ریشه های گیاه تنها به واسطه آب و مواد محلول در آن می توانند عناصر غذایی مورد نیاز خود را دریافت کنند. بنابراین برای این که یک ماده در دسترس گیاه باشد، باید ابتدا در محلول خاک حل شود. عوامل تاثیرگذار در فرآیند جذب، عبارت اند از:
- انحلال مواد معدنی خاک
- تعادل شیمیایی بین عناصر غذایی جذب شده به ذرات خاک و محلول خاک
- معدنی شدن عناصر مغذی
- pH خاک
از جمله سایر عوامل تاثیر گذار می توان به باکتری های خاصی که در معدنی کردن نیتروژن و فسفر نقش دارند و تعادل بین مواد مغذی در خاک اشاره کرد.
جمع بندی
عناصر غذایی گیاهان به سه دسته اصلی تقسیم بندی می شود. عناصر اصلی، اولیه و ثانویه. تمامی این عناصر برای رشد و نمو گیاه، بذر دهی، گل دهی و میوه دهی ضروری هستند اما میزان آن ها با هم متفاوت است. علت نام گذاری دسته بندی ها نیز براساس میزان استفاده هر عنصر توسط گیاه است. در این مطلب شما با 16 عنصر اصلی مورد نیاز گیاهان و کاربردهای هر کدام آشنا شدید.
